ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 4، تیر 1403 ، شماره پی در پی 98

کارکردهای بیانی، زبانی و بلاغی «حسن طلب» در شعر قاآنی شیرازی

صفحه (269 - 293)
کاظم جعفری‌نیک ، منوچهر تشکری (نویسنده مسئول)، محمدرضا صالحی مازندرانی
تاریخ دریافت مقاله : مرداد 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آبان 1402

چکیده

هدف و زمینه: قاآنی شیرازی از شاعران صاحب سبک در دورۀ بازگشت ادبی است. ازآنجا که وی شاعری ستایشگر بوده که شعر خود را به ستایش وطلب اختصاص داده، از این رو پژوهش حاضر به این امر میپردازد که قاآنی با کدام شیوه های هنری،«تلخی زهرِ طلب» را ابتدا برای خود و سپس برای دیگری شیرین میکرده است و در این زمینه چه ابتکاراتی دارد.

روش تحقیق: پژوهش پیش رو، مطالعه ای نظری است که به روش کتابخانه ای و شیوۀ توصیفی- تحلیلی انجام شده است.

یافته ها: بررسی شعرقاآنی از نظر کاربرد شیوه های هنری در بیان آرایۀ حسن طلب، میزان توانایی و خلاّقیت وی را در کاربرد این آرایۀ بدیعی، بخوبی نشان میدهد. از سویی با بررسی این آرایه در شعر قاآنی میتوان پی برد که وی تا چه اندازه پیرو و پایبند سنّتهای ادبی، بویژه در مدیحه سرایی بوده است. تنوّع شیوه های هنری حسن طلب در دیوان قاآنی، نشان از آن دارد که او به این آرایه و چگونگی بیان آن، توجّهی خاص داشته و بر اساس مقتضای حال، مخاطب و مطلوب، از آن برای حسن معاش، بهره ها برده است.

نتیجه گیری: قاآنی ضمن بهره مندی از انواع شیوه های بیانی و زبانی چون دعا، ستایش، تعریض، خودستایی و... در استفاده از آرایه حسن طلب، که در اشعار شاعران سبک خراسانی و عراقی نیز کاربرد فراوان داشته- حسن لطف و لطف تحسین ممدوحان خود را بر می انگیخته است. عمدۀ شیوه های بیان طلب در دیوان وی نیز در پیوند با قالب قصیده است که حاصل شناخت او از ظرفیّت این قالب شعری برای بیان طلب است. به علاوه با ساخت شکنی قالب قصیده از مدح به تغزّل و با قصد طلب، به شکایت و حسب حال و برعکس گریز زده و مضامین مختلفی را باهم درآمیخته است.

کلمات کلیدی
قاآنی شیرازی , علم بدیع , حسن طلب , کنایه , دعا.

• آرین پور، یحیی(1353) از صبا تا نیما، تهران: شرکت سهامی کتابهای جیبی.
• انوری، اوحدالدین(1364) دیوان، محمّدتقی مدرس رضوی ، تهران: انتشارات علمی وفرهنگی.
• بهزادی اندوهجردی،حسین (1378) طنز و طنزپردازی درایران، تهران: نشرصدوق.
• تشکری و همکاران (1398) بررسی و تحلیل کارکرد حُسن طلب درقالبهای شعر فارسی ، کهن نامه ادب پارسی، ش29 ، پاییز و زمستان، صص200- 165.
• ------------- (1398)، نقد و تحلیل تعاریف هنری حسن طلب همراه با دریافتی تازه از آن، بوستان ادب(شعر پژوهی)، ش40، تابستان، صص 76-53 .
• جعفری نیک، کاظم(1395) بررسی و تحلیل شیوه های هنری حسن طلب از رودکی تا حافظ ، پایان نامه دوره کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید چمران اهواز.
• الحلاوی، علی بن محمّد(1341) دقائق الشّعر، تصحیح سیّدکاظم امّام، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• خاتمی،احمد(1373) تاریخ ادبیات ایران در دوره بازگشت ادبی،تهران: مؤسسه فرهنگی و انتشاراتی پایا.
• رادویانی، محمّدبن عمر(1949) ترجمان البلاغه، تصحیح محمّد آتش، تهران: انتشارات اساطیر.
• راستگو، سیدمحمّد(1376)، هنر سخن آرایی،کاشان: انتشارات مرسل.
• رودکی سمرقندی، جعفربن محمد(1387)، دیوان اشعار،تصحیح نصراله امامی، تهران: مؤسسه فرهنگ و تمدن ایران زمین.
• شمیسا، سیروس(1381)، نگاهی تازه به بدیع، تهران: انتشارات فردوس.
• ----------- (1383)، بیان و معانی، تهران: انتشارات فردوس.
• صادقیان، محمّدعلی(1378)، زیور سخن در بدیع فارسی، یزد: انتشارات دانشگاه یزد.
• صالح مازندرانی،هادی بن محمّد(1376) انوارالبلاغه، به کوشش محمّدعلی غلامی نژاد،تهران: نشر قبله.
• صفوی،کورش(1390)، از زبانشناسی به ادبیات،ج1( نظم) ، تهران: انتشارات سوره مهر.
• ضیف، شوقی(1364)، العصرالجاهلی، ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگزلو، تهران: امیرکبیر.
• فتوحی رودمعجنی، محمود (1385)، بلاغت تصویر ، تهران: انتشارات سخن.
• ------------------- (1391)، سبک شناسی، تهران: انتشارات سخن.
• فشارکی، محمّد (1379)، نقد بدیع، تهران: انتشارات سمت.
• قاآنی شیرازی( 1363 )، دیوان، تصحیح ناصر هیری، تهران: انتشارات گلشایی.
• کزازی، میرجلال الدّین (1389)، زیبایی شناسی سخن پارسی، تهران: نشر مرکز.
• کیانوش، محمود (1369)، نظم فضیلت و زیبایی، تهران: انتشارات آگاه.
• محبّتی، مهدی(1380)، بدیع نو،تهران: انتشارات سخن.
• --------- (1382)، سیمرغ در جستجوی قاف، تهران: انتشارات سخن.
• نظیری نیشابوری، محمدحسین(1340)، دیوان، تصحیح مظاهر مصفّا، تهران:کتابخانه امیرکبیر و زوّار.
• وحشی بافقی، کمال الدین(1347)، دیوان، ویراسته حسین نخعی ، تهران: انتشارات امیرکبیر.
• وحیدیان کامیار، تقی(1379)، بدیع از دیدگاه زیبایی شناسی،تهران: انتشارات دوستان.
• وطواط، رشیدالدین (1362)، حدائق السّحر فی دقائق الشّعر،تصحیح عباس اقبال، تهران: سنایی .
• هدایت، رضا قلی خان (1331ه.ق.)، مدارج البلاغه، شیراز: کتابفروشی معرفت.
• همایی، جلاالدین (1388)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: مؤسسه نشر هما.